Od wielu lat toczy się spór wokół zagadnień związanych z wychowaniem prorodzinnym czy też seksualnym. Nie jest to specyficznie polskie zjawisko. Gorące debaty na ten temat toczą się w wielu krajach świata. Rzadko pojawiają się wątpliwości co do tego, że wychowanie takie jest potrzebne. Kontrowersje dotyczą jednak jego kształtu i kierunku, tego, czy sprawy seksualności powinny być wpisane w szerszy kontekst rodziny, miłości, relacji z innymi, przygotowaniem do wychowania własnego potomstwa - czy też powinny być oderwane od tego szerszego kontekstu, a koncentrować się na własnej seksualności.
W polskiej dyskusji publicznej spór toczył się głównie na poziomie zderzenia różnych hierarchii wartości i światopoglądów. Nie ukazano w nim natomiast wystarczająco ważnego aspektu pragmatycznego: jakie strategie wychowania i profilaktyki są skuteczne w zapobieganiu problemom wiążącym się ze sferą seksualności? Co mówią na ten temat wyniki polskich i zagranicznych badań naukowych?
Temat ten podjęły Komisja Rodziny i Polityki Społecznej Senatu RP oraz Ministerstwo Edukacji i Nauki. 24 i 25 kwietnia br. odbyły się kolejno w Senacie i w MEN-ie dwie konferencje o tym samym tytule: Profilaktyka ryzykownych zachowań seksualnych młodzieży. Aktualny stan badań na świecie i w Polsce. Wzięli w nich udział m.in. dwaj wybitni amerykańscy eksperci zajmujący się profilaktyką HIV/AIDS - dr Edward Green z Harvardu, członek Prezydenckiej Rady ds. HIV/AIDS w USA, oraz dr Norman Hearst z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco, współautor raportu dla ONZ dotyczącego roli prezerwatyw w zapobieganiu AIDS w krajach rozwijających się.
Główny wniosek płynący z wypowiedzi tych uczonych może wydawać się szokujący dla osób, które nie śledzą bieżących wyników badań naukowych nad profilaktyką HIV/AIDS. Okazuje się bowiem, że w żadnym kraju świata, w którym epidemia AIDS wyszła szeroko poza populacje podwyższonego ryzyka (takie jak: osoby zaangażowane w seks komercyjny, środowiska gejowskie czy też osoby uzależnione od wstrzykiwanych dożylnie narkotyków), nie udało się jej powstrzymać przy pomocy masowej promocji prezerwatyw. W wielu krajach Afryki Subsaharyjskiej, w których epidemia zbiera największe żniwo, obserwuje się, że równolegle do wzrostu odsetka osób korzystających z prezerwatyw rośnie krzywa wzrostu zakażeń wirusem HIV. Dane z krajów, które odniosły sukces w zwalczaniu epidemii AIDS, takich jak Uganda, Senegal czy ostatnio w coraz większym stopniu także Kenia, wskazują, że podstawowym czynnikiem wpływającym na spadek liczby zakażeń jest wzrost wierności w małżeństwie oraz opóźnienie inicjacji seksualnej wśród młodzieży. W istocie, badacze zauważają, że w krajach sukcesu z reguły pierwszą grupą wiekową, która zmienia swoje postawy i zachowania, jest młodzież.
Dr Szymon Grzelak, autor świeżo wydanej książki naukowej o takim samym tytule jak temat konferencji, pokazał na przykładzie Wielkiej Brytanii, że wychowanie seksualne zachęcające do korzystania z antykoncepcji i rezygnujące jednocześnie z kształtowania postaw wstrzemięźliwości i wierności przynosi niekorzystne rezultaty. Brytyjskie badania pokazują nieustanny wzrost zachorowań na choroby przenoszone drogą płciową, zwłaszcza wśród młodzieży. Przyczyny tego wzrostu, identyfikowane przez badaczy, to coraz wcześniejsza inicjacja seksualna, podejmowanie kontaktów seksualnych po coraz krótszym okresie znajomości, wzrost liczby partnerów seksualnych, upowszechnienie się kohabitacji, czyli współzamieszkiwania. Mimo iż rośnie liczba młodych Brytyjczyków korzystających z prezerwatyw, ograniczone zabezpieczenie, jakie mogą zapewnić prezerwatywy, nie jest jednak w stanie zrównoważyć groźnych dla zdrowia skutków rosnącej swobody seksualnej.
Zupełnie inną strategię profilaktyczną przyjęły w ostatniej dekadzie Stany Zjednoczone. Coraz bardziej masowa w tym kraju edukacja ku abstynencji seksualnej przyczyniła się do tego, że w tamtejszych badaniach zachowań seksualnych młodzieży obserwuje się zdecydowany trend w kierunku opóźnienia inicjacji.
W świetle prezentowanych podczas konferencji aktualnych wyników badań naukowych skuteczność prezerwatyw w zapobieganiu zakażeniu wirusem HIV przy każdorazowym stosowaniu wynosi w skali roku ok. 80%. Dla wielu innych chorób przenoszonych drogą płciową (brodawczak ludzki, kiła, chlamydioza) współczynnik skuteczności jest znacznie niższy. Dla wirusa brodawczaka ludzkiego np., według ostatnich danych Centrum Kontroli Chorób w Atlancie, brak obecnie dowodów naukowych na jakąkolwiek skuteczność profilaktyczną prezerwatywy.
Sztandarowe przykłady na pozytywną rolę stosowania prezerwatyw w powstrzymywaniu epidemii dotyczą spadku zakażeń wśród homoseksualistów w San Francisco oraz ograniczenia liczby zakażeń na drodze seksu komercyjnego w Tajlandii. Nawet jednak w tych dwóch przypadkach zapomina się często o tym, że drugim, ogromnie ważnym czynnikiem zatrzymania epidemii był bardzo duży wzrost wierności.
Warto też zauważyć, że wychowanie seksualne oraz profilaktyka AIDS ukierunkowane na wstrzemięźliwość i wierność mają potężnych sojuszników w organizacjach religijnych różnych wyznań. Doświadczenie krajów, które skutecznie zwalczają epidemię, pokazuje, że dla sukcesu konieczna jest szeroka społeczna współpraca, której bardzo istotnym podmiotem są organizacje wyznaniowe i związane z nimi organizacje pozarządowe. W Ugandzie kampanie na rzecz wierności i wstrzemięźliwości wspierane były z równą mocą przez katolików, anglikanów i muzułmanów. W Tajlandii podobne działania chętnie wspierały miejscowe buddyjskie autorytety religijne.
W świetle przedstawionych na konferencjach danych bardzo zasadne jest ukierunkowanie realizowanego w polskich szkołach przedmiotu „Wychowanie do życia w rodzinie” na kształtowanie postaw wstrzemięźliwości seksualnej, a później wierności w trwałym związku. Bardzo cenne są także inicjatywy, takie jak podjęta w zeszłym roku przez Krajowe Centrum ds. AIDS kampania medialna ABC zapobiegania AIDS, która na pierwszym miejscu stawiała wstrzemięźliwość i wierność.

Autor jest przewodniczącym Komisji Rodziny i Polityki Społecznej Senatu RP.