Dziś pragniemy zwrócić uwagę Czytelników na istotne zmiany w kodeksie postępowania cywilnego, które zaczną obowiązywać nas od 5 lutego przyszłego roku. Kodeks ten normuje postępowanie sądowe w sprawach ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz innych z mocy ustaw szczególnych.
Istotą procesu cywilnego jest spór, który rozstrzyga sąd na podstawie materiału dowodowego, przedstawionego przez strony - powoda i pozwanego. Strony mogą występować przed sądem same lub mogą być reprezentowane przez pełnomocników.
Strony działające bez adwokata lub radcy prawnego mogły liczyć podczas procesu na pomoc sędziego, która polegała na udzieleniu pouczeń o czynnościach procesowych i ich skutkach.
Sędziemu pozwala na to (do 5 lutego 2005 r.) art. 5 k.p.c., który mówi, że: Sąd powinien udzielać stronom i uczestnikom postępowania występującym w sprawie bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych wskazówek co do czynności procesowych oraz pouczać ich o skutkach prawnych tych czynności i skutkach zaniedbań.
Niestety, ta aktywność sędziego zostanie ograniczona. Od lutego wyłącznie w tzw. uzasadnionej potrzebie prawo zezwoli mu na pomoc stronie lub uczestnikom postępowania. Uprzywilejowana natomiast będzie pozycja powoda w procesach o alimenty i o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym - sędzia pouczy go, jeśli nie będzie miał adwokata lub radcy prawnego, o roszczeniach wynikających z przytoczonych przez niego faktów.
Celem tej zmiany jest powrót do tzw. klasycznego procesu, gdzie sędzia jest wyłącznie arbitrem. Takie kontaktowanie się ze stroną w celu udzielenia jej niezbędnej informacji, która ma wpływ na procedurę sądową, bywało źle odbierane - poczytywane jako stronniczość sędziego.
To jednak nie jedyne zmiany. Dalsze mają za zadanie szybsze zakończenie procesu. Będzie to polegało na tym, że sędzia zamknie rozprawę po przeprowadzeniu dowodów i wysłuchaniu stron. Jeśli będzie miał nawet jakieś wątpliwości, ale strony nie wystąpią z wnioskiem o zbadanie sprawy, sędzia nie będzie miał obowiązku jej wyjaśnienia. W obecnie obowiązujących przepisach przewodniczący zamyka rozprawę, gdy sąd uzna sprawę za dostatecznie wyjaśnioną (art. 224 k.p.c.).
W procesie cywilnym strony są zobowiązane do dostarczenia dowodów na potwierdzenie przytoczonych faktów. Na nich spoczywa ciężar dowodowy. Jeśli więc nie wykażą maksymalnej aktywności w zgromadzeniu materiału dowodowego, skutki tego odczują w wyroku. Nie będą mogły wówczas podnosić zarzutu, że sąd niedostatecznie przyczynił się do wyjaśnienia sprawy, bo ten będzie orzekał na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego.
Zmiany te z pewnością nie ułatwią drogi w dochodzeniu sprawiedliwości ludziom, którzy będą chcieli sami prowadzić swoje sprawy. Konstytucja RP zapewnia obywatelom sprawiedliwe rozstrzyganie sporu i pozew do sądu mogą wnieść nawet najubożsi. Zasadę równości wszystkich wobec prawa ma realizować instytucja zwolnienia od kosztów sądowych i pełnomocnika z urzędu. Czy jednak pomocy tej starczy dla wszystkich potrzebujących? Kryteria zwolnień nie przewidują sztywnej granicy dochodów i do sądu należy ocena, czy strona wnosząca o zwolnienie od kosztów spełnia warunki, to znaczy - czy jest w stanie bez uszczerbku dla niej i dla jej rodziny uczestniczyć w kosztach procesu. Zmiany te mają więc zwolenników, ale i przeciwników.
Generalnie istnieje jednak tendencja, by obywatel stawał się coraz bardziej świadomy swoich praw i obowiązków. Tego wymaga od niego demokracja i szeroko pojęta wolność. Jeśli mamy zatem problem natury prawnej, a nie stać nas na wizytę w kancelarii adwokackiej, szukajmy pomocy w inny sposób. Być może w miastach, gdzie są redakcje dzienników, któryś z nich prowadzi bezpłatne dyżury prawnika. Pytajmy o poradnie prawne przy wydziałach prawa na wyższych uczelniach - tam studenci pod okiem opiekunów udzielają pomocy prawnej, polegającej na poinformowaniu, jak sprawą pokierować, napiszą też pismo czy poinstruują, jak napisać pozew. Prawnicy działają też przy Państwowych Inspekcjach Pracy oraz ośrodkach pomocy społecznej. Pytajmy o nich również w naszych parafiach. Być może wśród parafian jest jakiś emerytowany prawnik, który w ten właśnie sposób włączył się w działalność na rzecz dobra publicznego. Może warto o taką pomoc w parafiach zaapelować. Czasami drobna informacja może mieć znaczący wpływ na powodzenie sporu, który toczymy w sądzie.