Pierwsza wzmianka o Łodzi pochodzi z 1332 r., z dokumentu Władysława, księcia ziemi łęczyckiej i dobrzyńskiej.

Średniowieczne korzenie

Pierwszy kościół wybudowany został ok. 1366 r., a prawa miejskie uzyskała w 1423 r. W tym czasie należała do archidiecezji gnieźnieńskiej; w latach 1765-1818 do diecezji włocławskiej, a od 1818 r. do archidiecezji warszawskiej i znajdowała się na zachodnich krańcach tej rozległej archidiecezji. Ze względu na swój odmienny, typowo robotniczy charakter, wymagała Łódź specyficznego prowadzenia pracy duszpasterskiej. Rozumiał to arcybiskup warszawski Aleksander Kakowski - wkrótce po swym ingresie w 1913 r., rozpoczął starania o utworzenie diecezji w Łodzi. Projekt utworzenia diecezji w Łodzi napotkał na olbrzymie trudności ze strony władz zaborczych.
Po odzyskaniu niepodległości, po I wojnie światowej, podjęte zostały dalsze kroki ze strony abp. A. Kakowskiego w celu utworzenia w Łodzi diecezji. Bardzo przychylnie odniósł się do tych planów ówczesny nuncjusz apostolski w Polsce, Achilles Ratti, późniejszy papież Pius XI; był on w Łodzi w 1920 r. Utworzenia diecezji łódzkiej domagali się też wszyscy polscy biskupi.

Powołanie diecezji łódzkiej

W rezultacie tych wysiłków w 1920 r. papież Benedykt XV bullą „Christi Domini qui esse bonum pastores appelavit”, powołał do życia diecezję łódzką. Miała wówczas 67 parafii, 126 kapłanów i ponad pół miliona wiernych. Łódź została wyznaczona na stolicę diecezji, a kościół pw. św. Stanisława Kostki podniesiony został do godności katedry. Administratorem apostolskim nowo erygowanej diecezji został kard. Aleksander Kakowski, który tę funkcję pełnił przez kilka miesięcy.
W 1921 r. papież Benedykt XV mianował ordynariuszem dotychczasowego proboszcza parafii pw. św. Stanisława Kostki i zarazem dziekana łódzkiego, ks. prał. Wincentego Tymienieckiego. Przed nowym biskupem stanęły ogromne zadania. Musiał zorganizować od samych podstaw niezbędne w życiu diecezji instytucje. Pierwszą chronologicznie instytucją była kuria biskupia, którą otworzył i poświęcił bp Wincenty Tymieniecki - 1 lipca 1921 r. Znalazła ona czasowe pomieszczenie w gmachu zastępczym przy ul. Piotrkowskiej 102, a po wybudowaniu gmachu kurialnego i siedziby biskupa przy ul. Skorupki 1 w 1924 r. przeniosły się tam wszystkie urzędy kurialne. Równocześnie z powstaniem kurii biskupiej powołany został sąd biskupi diecezji łódzkiej.
Trzecią chronologicznie instytucją diecezjalną powołaną przez bp. W. Tymienieckiego było seminarium duchowne. Dzięki usilnym staraniom biskupa łódzkiego władze miejskie Łodzi wydzierżawiły gmach byłego szpitala św. Aleksandra znajdujący się w pobliżu katedry, na pomieszczenia dla przyszłego seminarium. Po adaptacji budynku do przyszłych zadań początek nowego roku akademickiego został wyznaczony na 10 IX 1921 r. Tego dnia 63 alumnów rozpoczęło naukę w seminarium na wszystkich kursach.
Ostatnią chronologicznie instytucją, która powstała na terenie nowej diecezji była kapituła katedralna. Starania o jej utworzenie podjął bp Wincenty Tymieniecki w pierwszym roku swego posługiwania. Wykonanie dekretu erygującego kapitułę katedralną w Łodzi nastąpiło 4 maja 1922 r.

Granice diecezji

Utworzenie kapituły katedralnej zamykało w zasadzie liczbę instytucji, które były konieczne do należytego i normalnego funkcjonowania życia diecezjalnego. Pozostał problem właściwego ukształtowania granic diecezji. Diecezja łódzka powstała z zachodniej części archidiecezji warszawskiej, miała kształt nieforemny, gdyż jej stolica znajdowała się na krańcach diecezji; poza granicami miasta był teren diecezji włocławskiej.
Po uwzględnieniu projektów biskupów polskich, bulla Piusa XI „Vixdum Poloniae unitas” z 1925 r. przeprowadziła rozgraniczenie diecezji Kościoła katolickiego w Polsce, usuwając szereg zaszłości z okresu rozbiorów. W rezultacie tych zmian diecezja łódzka obejmowała 105 parafii, 193 kapłanów i około 900 tys. wiernych. Granice ustalone w 1925 r. nie uległy zmianie aż do 1992 r. Można powiedzieć, że 1925 r. był w życiu diecezji kresem jej kształtowania, formowania jej granic i tworzenia najważniejszych instytucji.

Nowa sieć parafialna

Później na czoło problemów duszpasterskich wysunęła się dramatyczna dysproporcja między wzrostem społeczności wierzących a rozbudową sieci parafialnej. W ówczesnych statystykach diecezja łódzka figurowała na ostatnim miejscu pod względem liczby kościołów przypadających na liczbę wiernych. W takich warunkach, pomimo kryzysu gospodarczego, bezrobocia, ciągle wybuchających strajków, dzięki ogromnemu wysiłkowi poszczególnych wspólnot parafialnych wybudowano w okresie międzywojennym 7 nowych kościołów oraz erygowano 9 parafii. W tym samym czasie na prowincji wybudowano szereg nowych kościołów i erygowano nowe parafie, a także wzniesiono 6 kościołów filialnych. Pewną rolę w uzupełnieniu sieci punktów sakralnych odegrały erygowane w tym czasie 33 kaplice publiczne i półpubliczne.
Rozbudowa ośrodków kultu nie stanowiła celu samego w sobie. Główny wysiłek duszpasterstwa łódzkiego zdążał do skupienia życia wiernych wokół ołtarza jako ośrodka kultu. Stąd rodziła się troska o uczestnictwo w Mszy św., o związanie z Mszą św. uroczystości narodowych, społecznych i rodzinnych. Podjęto wysiłek, by kult Eucharystii wprowadzić w życie publiczne, społeczne i rodzinne poprzez urządzanie kongresów eucharystycznych.

Miłość miłosierna

Konsekwencją wiary w każdej społeczności eklezjalnej jest miłość, z której wyrastają dzieła miłosierdzia. Potrzeba zmobilizowania wierzących do czynnego miłosierdzia zarysowała się ze szczególną ostrością w latach 30. w kryzysie gospodarczym. Bezrobocie dotknęło w sposób bolesny ludność diecezji. Dziesiątki tysięcy robotników pozostało wtedy bez pracy. Powołany został zatem w 1931 r. diecezjalny komitet pomocy dla najbiedniejszych - „Doraźny Posiłek”. Komitet uruchomił przy łódzkich parafiach 14 kuchni, które wydawały codziennie kilkanaście tysięcy bezpłatnych obiadów. W miarę narastania kryzysu powołano parafialne komitety „Doraźny Posiłek” we wszystkich miejskich ośrodkach na terenie diecezji.
Duszpasterstwo łódzkie dostrzegało wiele bolączek socjalnych, ale za najpilniejszą uznało walkę z zastraszającą nędzą mieszkaniową. W 1927 r. wystąpił bp Tymieniecki z inicjatywą budowy tanich domów w Łodzi. Założona w tym celu Spółka Akcyjna Towarzystwa Budowy Domów Robotniczych spotkała się z żywym poparciem finansowym grupy przemysłowców łódzkich. W ciągu roku stanęło w Łodzi nowe osiedle mieszkaniowe złożone z 98 domów, które następnie przekazano robotnikom na bardzo dogodnych warunkach ratalnych.
Z troski o poprawę warunków socjalnych rodzin robotniczych powstał w 1926 r. Biskupi Komitet Kolonii Letnich. Dzięki ofiarności społeczeństwa komitet wysyłał z Łodzi każdego roku po kilka tysięcy dzieci do pobliskich uzdrowisk. Z tej samej inicjatywy powstał dom wczasowy „Juwenat” położony w Lesie Łagiewnickim dostępny przez cały rok dla dzieci z rodzin robotniczych.

Stowarzyszenia katolickie

Równocześnie duszpasterstwo łódzkie podjęło długofalową pracę nad ukształtowaniem w społeczeństwie łódzkim katolickiego poglądu na sprawy społeczne. Dość wcześnie stwierdzono, że przyczyną odchodzenia rzesz robotniczych od Kościoła była nieznajomość jego nauki społecznej. Z tych potrzeb powstał Katolicki Uniwersytet Robotniczy (KUR) w Łodzi, który w 1930 r. zainicjował pierwszy rok szkolny. KUR łączył w swojej działalności teoretyczną formację społeczną słuchaczy z ich praktycznym przygotowaniem do pracy w organizacjach społecznych, związkach zawodowych oraz środowiskach robotniczych. Liczba słuchaczy KUR-u sięgała rocznie ok. tysiąca osób. W celu zapoznania szerszych kręgów społeczeństwa z katolicką nauką społeczną organizowane były w różnych ośrodkach diecezji odpowiednie prelekcje oraz tygodnie społeczne. Ważnym nośnikiem katolickiej nauki społecznej stała się później Akcja Katolicka. Diecezja łódzka, idąc za wezwaniem Piusa XI, zorganizowała Akcję Katolicką na progu lat 30. (fundamenty pod nią zostały położone wcześniej, przez organizacje młodzieżowe i duszpasterstwo stanowe).
Najliczniejszą wówczas grupę stanowiła młodzież pozaszkolna. Znajdowała się w warunkach znacznie gorszych niż młodzież szkolna, pozostająca pod stałą opieką księży prefektów. Problem duszpasterstwa tej młodzieży rozwiązały z powodzeniem Stowarzyszenia Młodzieży Polskiej, które pod koniec lat 20. działały we wszystkich parafiach diecezji łódzkiej. Obok młodzieży pozaszkolnej przedmiotem zorganizowanej opieki duszpasterskiej stała się młodzież rzemieślnicza. Wysiłek duszpasterski szedł tutaj w kierunku zorganizowania opieki pracodawców nad pracownikami. Utworzony w 1926 r. Patronat nad Młodzieżą Rzemieślniczą w Łodzi zabiegał o dokształcanie i poradnictwo zawodowe, pośrednictwo w wyszukiwaniu pracy oraz opiekę prawną nad młodymi rzemieślnikami. Dzięki ofiarnej pracy księży salezjanów stał się modelem działania duszpasterskiego wśród młodzieży rzemieślniczej dla innych diecezji.
Podjęto też próby duszpasterstwa stanowego nauczycieli. Podstawą była dotychczasowa praca sióstr urszulanek prowadzona wśród katechetek świeckich. W 1925 r. utworzono także Towarzystwo Kultury Religijnej z siedzibą w Łodzi. Dużą aktywnością odznaczała się sekcja odczytowa, której prelegenci docierali do najbardziej odległych zakątków diecezji.
Przedstawiona tu aktywność duszpasterstwa łódzkiej wspólnoty diecezjalnej została w brutalny sposób przerwana wybuchem II wojny światowej.