Koncepcja społeczności ludzkiej

Właściwe pojmowanie i traktowanie człowieka jest warunkiem poprawnego rozumienia i przeżywania społeczności ludzkiej. W nauczaniu Kościoła społeczność (societas) rozumiana jest jako zjednoczenie ludzi dla wspólnego działania, odznaczające się celowością i pewnym porządkiem. Celem społeczności jest dobro wspólne (bonum commune), które stanowi tę przyczynę formalną powstania społeczności. W teologii katolickiej - zwłaszcza tomistycznej - wyróżnia się też specyficzny cel społeczności, jakim jest pokój społeczny (concordia ordinata). Porządek społeczności charakteryzuje się organicznością i hierarchicznością, które to cechy występują w naturalnym porządku stworzenia. Organiczny charakter społeczności wyraża analogię do budowy organizmu ludzkiego, jak też całego porządku świata. Jest to stosunek części do całości na zasadzie podporządkowania. Człowiek jest częścią społeczności, ale zachowuje swą odrębność bytową i kompletność. Społeczność jawi się więc jako communio personarum, co wynika z rozumienia człowieka jako bytu sui generis i alteri incommunicabilis. Owo zaś podporządkowanie jednostki organizmowi społecznemu zakłada własny cel i autonomię działania każdemu z członków. Tak rozumianą organiczność cechuje: jedność całości oraz wielość członków i różnorodność funkcji. Hierarchiczność zaś wyraża wielostopniową budowę społeczności, np. jednostka - rodzina - wieś/miasto - naród. Społeczności niższe są podporządkowane wyższym, podlegają ich władzy, ale tylko w zakresie dążenia do dobra wspólnego, które jest wspólnym celem. W innych zakresach dążeń i działań są autonomiczne. Władza jest rozumiana jako konsekwencja społecznej natury człowieka. Ponieważ zaś porządek natury został ustanowiony przez Boga, toteż i władza pochodzi od Boga.
Zasada podporządkowania części całości ma swe uzasadnienie w hierarchii dóbr. Dobrem najwyższym jest godność osoby i jej integralny rozwój. W zakresie zaś dóbr będących środkami do tego rozwoju najwyższym jest dobro całej społeczności, które jest wyższe od dobra jednostki; dobro zaś społeczności niższej jest podporządkowane dobru społeczności wyższej, np. dobro rodziny - dobru narodu. Hierarchia ta dotyczy porządku doczesnego. W porządku zaś nadprzyrodzonym dobrem najwyższym jest osobowe dobro jednostki. Społeczność bowiem nie ma samodzielnego osobowego bytu. Stąd w porządku moralnym dobro jednostki ma pierwszeństwo przed dobrem społecznym, gdyż dobro społeczności (doczesnej) może być tylko doczesne. Nie ma jednak sprzeczności między dobrem jednostkowym a dobrem społecznym. Człowiek jako istota społeczna nie może osiągnąć swego dobra wbrew czy poza dobrem społecznym, gdyż nie może żyć poza i bez społeczności. W porządku zaś doczesnym dobro społeczne nie może być osiągnięte ze szkodą czy z pominięciem dobra jednostki lub społeczności niższych, gdyż te ostatnie są genetycznie wcześniejsze: człowiek, rodzina, państwo. Dobro społeczności państwowej powstało dzięki i poprzez dobra jednostkowe i rodzinne, stąd nie może się bez nich obejść. Inaczej mówiąc: warunkiem dobra społecznego jest ochrona i rozwój dobra osoby ludzkiej.

Cdn.