„Chwalić należy wszystkich znanych nam i nie znanych,
którzy ratując własną godność w trudnej służbie Bogu i ludzkości, pracowali również
dla nas, żebyśmy umieli dorastać do tytułu sług Europy”
Jerzy Mirewicz SJ

Św. Stanisław Szczepanowski, biskup i męczennik, który razem ze św. Wojciechem patronuje Polsce, jest jedną z najważniejszych postaci naszej historii. Ofiara jego życia sprawiła, że w przeszłości nazywany był „rodzicielem Polski” i „ojcem Ojczyzny”. Historia narodowa uczyniła św. Stanisława również patronem narodowej jedności i symbolem oporu poddanych wobec rządzących, prawdziwym „znakiem sprzeciwu” w stosunku do demoralizacji panujących, odważnym świadkiem wiary, która bardziej boi się Boga niż ludzi - choćby to nawet byli możni tego świata. Przekazem zaś o cudownym zrośnięciu się jego poćwiartowanego ciała naród polski krzepił się w okresach rozpadu państwa, zwłaszcza w okresie rozbicia dzielnicowego, rozbiorów Polski czy okupacji hitlerowsko-sowieckiej. Najbardziej jednak nasz Święty Męczennik znany jest jako patron ładu moralnego i społecznego w naszej Ojczyźnie. Wizerunku tego nie przyćmił trwający od ponad stu lat spór historyków dążących do wyjaśnienia przyczyn zatargu między biskupem Stanisławem i królem Bolesławem, w wyniku którego biskup poniósł śmierć męczeńską, a król utracił tron i musiał opuścić Polskę. Stąd warunkiem lepszego poznania św. Stanisława jest szersze spojrzenie zarówno na Kościół, jak i państwo w epoce, w której przyszło mu żyć i działać.

1. Kościół w czasach Bolesława Śmiałego
Wraz z przyjęciem chrztu przez władcę Polan Mieszka I i jego dwór w 966 r. Polska oficjalnie wkroczyła w dzieje chrześcijańskiej Europy. Akt ten został potwierdzony i poszerzony w 1000 r. podczas słynnego zjazdu gnieźnieńskiego, w którym udział wzięli cesarz Otton III, legaci papieża Sylwestra II i Bolesław Chrobry.
Wówczas to utworzona została metropolia gnieźnieńska zależna bezpośrednio od Rzymu, a władca Polski został uznany za godnego korony. Sama koronacja nastąpiła wprawdzie dopiero 25 lat później, tuż przed śmiercią Chrobrego, ale Polska jeszcze w tym samym roku widziała drugą koronację jego następcy Mieszka II. Niestety, nawrót pogaństwa w 1034 r. i najazd Brzetysława czeskiego w 1038 r., który marzył o założeniu metropolii w Pradze, sprawiły, że mozolnie budowana organizacja kościelna w Polsce uległa zniszczeniu. Powrót syna Mieszkowego Kazimierza Odnowiciela z wygnania w 1039 r. powstrzymał wprawdzie proces niszczenia, ale na pełną odbudowę powołanych niegdyś struktur kościelnych trzeba było czekać aż do 1079. Dzieła tego podjął się po śmierci Kazimierza jego syn Bolesław nazywany Szczodrym lub Śmiałym. Obejmując w młodocianym wieku rządy w Polsce, Bolesław zamierzał iść śladami swego pradziada Bolesława Chrobrego. Źródła pochodzenia kościelnego wychwalają początkowe lata jego rządów, nazywając go godnym synem Kazimierzowym. Wnosić stąd można, że w stosunku do Kościoła trzymał się drogi wytyczonej przez ojca. Za jego rządów dokonywała się wielka próba sił między cesarstwem a papiestwem. Chodziło bowiem o tzw. inwestyturę, czyli o prawo nadawania władzy hierarchom kościelnym przez panującego za pomocą wręczanych im pierścieni i pastorałów. Umożliwiało to nie tylko napływ zdemoralizowanych ludzi do stanu kapłańskiego, a nawet w szeregi biskupie i wyższych przełożonych zakonnych, lecz także krępowało swobodny zarząd Kościołem przez prawowitego rządcę, jakim był papież. Inwestytura, symonia i łamanie celibatu były zatem największymi bolączkami Kościoła w omawianym okresie. Próba reformy Kościoła, podjęta przez papieża Grzegorza VII w 1074 r., doprowadziła rzecz jasna do otwartego konfliktu pomiędzy papieżem i cesarzem Henrykiem IV, który nie chciał zrezygnować z dotychczasowych uprawnień. Konflikt zakończył się wprawdzie wygnaniem papieża, ale klęska Grzegorza VII była klęską pozorną, gdyż idea, dla której poświęcił swoją energię, siły i życie, rozwijała się coraz bardziej, a odrodzenie Kościoła stawało się coraz wyraźniejsze.

2. Rządy Bolesława Śmiałego
Bolesław Śmiały, mając wytknięty cel uniezależnienia się spod wpływów cesarskich i umocnienia państwowości polskiej, stanął zdecydowanie po stronie papieża Grzegorza VII. Popierał też wszystkich oponentów cesarskich. Zmierzając do korony królewskiej i wznowienia metropolii gnieźnieńskiej zaprosił do Polski legatów papieskich w 1076 r., którzy przywrócili Polsce pełną organizację kościelną. Wyświęcili również nowego metropolitę gnieźnieńskiego i założyli nowe biskupstwo w Płocku. Tuż po odnowieniu metropolii gnieźnieńskiej nastąpiła upragniona koronacja Bolesława, której dokonał w sam dzień Bożego Narodzenia nowo mianowany arcybiskup Bogumił. Udział w koronacji wzięło 15 biskupów. Byli wśród nich rzecz jasna przyjezdni z zagranicy. W miesiąc po koronacji Bolesława rozpoczęła się pokuta cesarza Henryka IV pod murami Canossy. Polityka Śmiałego, polegająca na wytrwałym trzymaniu się obozu antycesarskiego, przyniosła ewidentne korzyści. Odzyskana została godność królewska stracona 40 lat temu. Polska wracała na miejsce wywalczone w Europie przez Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Ponadto Polska zyskiwała jeszcze poparcie jednej z dwóch potęg politycznych ówczesnego świata, gdyż koronacja odbyła się za zgodą papieża. Niestety, tak wspaniale rozwinięte dzieło miało wkrótce upaść, a ten, który je rozwinął, sam został upokorzony najbardziej. A przyczynił się do tego zatarg króla z możnowładztwem, a szczególnie konflikt, którego ofiarą padł w 1079 r. biskup krakowski Stanisław Szczepanowski.

cdn.