Czy te wskaźniki nie świadczą o powierzchowności postaw religijnych Polaków? - zapytała KAI ks. Wojciecha Sadłonia, dyrektora Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego.

Jego zdaniem, odpowiedź zależy od tego, jakie kryterium przyjmiemy w definiowaniu, kto jest katolikiem o pogłębionej, autentycznej wierze. "Jeśli uznamy, że tym kryterium jest zaangażowanie w parafiach, aktywne włączanie się w życie wspólnoty religijnej, to rzeczywiście spełnia je mniejszość Polaków. Jeśli natomiast przyjmiemy kryterium deklaracji przynależności do Kościoła, to można mówić w Polsce o powszechnym katolicyzmie" - wyjaśnił ks. Sadłoń.

W opinii dyrektora ISKK, mamy w Polsce do czynienia z różnymi warstwami katolicyzmu. Jest katolicyzm tradycyjny, utożsamiany z przynależnością narodową i dziedzictwem Polski i to właśnie do niej należałoby przyporządkować ogólną deklarację bycia katolikiem.

Jako drugą ks. Sadłoń wymienia warstwę duchową, która obejmuje głównie kwestie wiary. - Pytanie o stosunek do wiary religijnej wskazuje właśnie na tę warstwę. I ponieważ wchodzimy w sferę wiary, to mamy tu do czynienia już z mniejszym odsetkiem Polaków - wyjaśnił socjolog.

Stąd, jego zdaniem, bierze się grupa tych, którzy - choć czują się katolikami - w stosunku do samej wiary czuje się poszukującymi lub nawet częściowo obojętnymi. - Przepaść między tymi, którzy chodzą do kościoła ze święconką lub dzielą się opłatkiem, a tymi, którzy uczestniczą w Eucharystii, jest bardzo duża - dodał ks. Sadłoń.

Zauważalna w badaniu GUS jest słaba religijność młodego pokolenia. To właśnie oni - w wieku 16-24 lata, a jeszcze bardziej w wieku 25-34 lata - najrzadziej deklarują uczestnictwo w Mszach św., nabożeństwach lub spotkaniach religijnych. Zdecydowanie mniejsza jest też religijność mieszkańców dużych miast względem miast mniejszych i wsi.

"Jest to prawidłowość naturalna - osoby starsze są bardziej religijne - dlatego z tych badań nie jesteśmy jeszcze w stanie wyciągnąć wniosku, że dzisiejsza młodzież staje się mniej religijna od młodzieży, która była wcześniej" - zaznacza ks. Sadłoń.

Badanie GUS potwierdza natomiast wcześniejsze badania, że wieś jest bardziej religijna: tam mieszkają ludzie, którzy częściej chodzą do kościoła i bardziej się angażują w życie parafialne.

"Bardzo silnie związany" z lokalną wspólnotą religijną jest w 28,2% mieszkaniec wsi, a mieszkaniec miasta powyżej 500 tys. - jedynie w 12,3%. Z kolei mieszkaniec wsi jest "raczej związany" z parafią w 50,4%, podczas gdy mieszkaniec miasta powyżej 500 tys. - tylko w 29%.

Czy mniejsza religijność i mniejsze przywiązanie do parafii mieszkańców dużych miast ma związek np. z ekonomiczną migracją młodszych pokoleń i zerwaniem naturalnej więzi z rodzinną wspólnotą?

Ks. Wojciech Sadłoń przypomina, że w dużych miastach w Polsce mieszkają w przeważającej części ludzie, którzy urodzili się poza tymi aglomeracjami. - Choć mieszkają tam często od kilku, kilkunastu lat, to jednak są przybyszami. Częściowo niosą ze sobą religijność rodzimych mniejszych miast lub wsi, ale ona nie zakorzenia się i nie uwidacznia w nowych miejscach zamieszkania. Jest to prawdopodobnie związane z tym, że wiara przeżywana jest zawsze we wspólnocie. Człowiekowi, który został wyrwany ze swojej rodzimej społeczności, trudno jest się odnaleźć w nowym miejscu - wyjaśnił dyrektor ISKK.

Nie bez znaczenia, jego zdaniem, jest również to, że parafie wielkomiejskie są zwykle bardzo duże, a mieszkający na ich terenie ludzie względem siebie są anonimowi. - To też utrudnia, a na pewno nie sprzyja przeżywaniu wiary na co dzień - dodał socjolog.

Jak należy traktować wyniki badania GUS - szczególnie w przypadku religijności młodego pokolenia - w kontekście przyszłorocznych Światowych Dni Młodzieży, ale i na dalszą przyszłość?

Zdaniem ks. Sadłonia, kluczowym obszarem jest tu zarówno katecheza, jak i powiązanie nauczania religii w szkole z przygotowaniem do sakramentów w parafii. Istotne będzie właściwe prowadzenie inicjacji religijnej dzieci i młodzieży, bardziej aktywne zakorzenianie ich w odpowiednie przeżywanie wiary, a nie tylko bierne przekazywanie dziedzictwa chrześcijańskiego, którego odzwierciedleniem jest uwidoczniony w badaniu GUS katolicyzm deklaratywny Polaków.

"Badania pokazują, że stoimy przed dużym wyzwaniem, jeśli chodzi o młodzież, o znalezienie sposobu na przekaz wiary młodemu pokoleniu" - powiedział ks. Sadłoń.

Jego zdaniem, Kościół podąża jednak w dobrym kierunku. Powstaje wiele nowych wspólnot i ruchów o charakterze nowoewangelizacyjnym. Wiele inicjatyw świadczących o rosnącej aktywności w sferze wiary ma swój początek w internecie, gdzie w znacznym stopniu skupia się życie młodzieży. - Ale mogłyby one stawać się bardziej powszechne, współtworzyć główny nurt Kościoła i jego codziennego duszpasterstwa - uważa ks. Sadłoń.

W jego opinii przełomowym momentem była śmierć Jana Pawła II w 2005 r. Od tamtego czasu wszystkie wskaźniki religijności, zwłaszcza dotyczące młodzieży, zaczęły spadać znacznie szybciej. - To pokazuje rolę Jana Pawła II jako autorytetu - stwierdził. - To wskazuje też, że nie mamy do czynienia z jakimś fatum i że przynajmniej częściowo to od jakości Kościoła, jego duszpasterstwa zależy, jak te tendencje odwrócić - dodał.

A co z ŚDM? "Jeśli podchodzimy do niego jako jednostkowego wydarzenia, to nie łudziłbym się, że ono zmieni naszą mentalność. Wiemy, że wiara jest głęboką postawą człowieka. Kształtuje się latami, w wyniku formacji i długotrwałego doświadczenia" - uważa dyrektor ISKK.

- Ale samo przygotowanie do Światowych Dni Młodzieży, które wymaga zaangażowania i gdzieniegdzie przebijało się przez pewne mury i opory, "duszpasterskie skostnienie", na pewno już oddziałuje. Wydaje się, że przełoży się przynajmniej częściowo na codzienny kontakt z młodymi, a może też trochę zmieni nastawienie do wymagania od młodych: wartości chrześcijańskie przestaną być staroświeckie i nieatrakcyjne, a staną się czymś modnym i wartościowym w życiu człowieka - powiedział ks. Wojciech Sadłoń.