Biskupstwo lubuskie zostało utworzone najprawdopodobniej w 1124 r. z inicjatywy Bolesława Krzywoustego i przy współudziale legata papieskiego kardynała Idziego, który był biskupem Tuskulum. Celem nowej administracji kościelnej na ziemiach, leżących na prawym i lewym brzegu Odry, była działalność misyjna na terenach, które niedawno zostały przyłączone do monarchii wczesnopiastowskiej, a także umocnienie struktur państwowych. – Powstanie diecezji lubuskiej jest pierwszą zorganizowaną formą Kościoła lokalnego na tym terenie – mówi bp Adrian Put, którego zainteresowania naukowe ogniskują się wokół historii diecezji. Historia ocenia Bolesława Krzywoustego najczęściej tylko przez pryzmat podziału państwa na synów w 1138 r.. Należy jednak zauważyć, że książę był konsekwentnym władcą. Zmierzał do zjednoczenia całości polskich ziem, a za dobry środek integracji uważał tworzenie nowych diecezji. Stolice zakładanych biskupstw lokowano zwykle w nadgranicznych grodach, aby zapewnić oddziaływanie Kościoła na tereny dotąd nieschrystianizowane. Podobnie było w przypadku diecezji lubuskiej.

Dlaczego Ośno Lubuskie?

Gdyby na współczesną mapę nałożyć terytorium dawnej diecezji lubuskiej, to okazałoby się, że około połowa terenów nieistniejącego już biskupstwa leżałaby po stronie polskiej, a połowa po stronie niemieckiej. – Do dziś wiele parafii leżących pomiędzy Kostrzynem, Słubicami, Ośnem Lubuskim i Rzepinem może się poszczycić korzeniami sięgającymi biskupstwa lubuskiego – wskazuje bp Put. Nieprzypadkowo na miejsce obchodów jubileuszowych została wybrana parafia św. Jakuba Apostoła w Ośnie Lubuskim. W czasach diecezji lubuskiej istniał dekanat Ośno, który liczył aż 42 parafie i był największym dekanatem dawnego biskupstwa. Tu też znajdowała się szkoła parafialna i szpital. Dokument z 1405 r. podaje, że terytorium diecezji lubuskiej liczyło 167 parafii i obejmowało 8 dekanatów: w Kostrzynie, Ośnie, Sulęcinie, Rzepinie oraz Frankfurcie, Seelow, Müncheberg i Falkenhagen.

Najstarsze sanktuarium?

Mimo że Ziemia Lubuska w 1251 r. odpadła od Polski i znalazła się w granicach Brandenburgii, to diecezja – przez silne więzy ekonomiczne z Polską – aż do XVI wieku należała do metropolii gnieźnieńskiej. – W swych dziejach diecezja kilka razy zmieniała stolicę. W latach 1124 – 1276 siedzibą biskupa lubuskiego był nadodrzański gród Lubusz – podkreśla bp Put. – W 1276 r. siedzibę przeniesiono do Górzycy. Tam znajdowało się jedno z najstarszych na ziemiach polskich sanktuariów maryjnych, w którym była umieszczona rzeźba Matki Bożej. Figurę w XIII wieku przeniesiono z pobliskiej wsi Pamięcin. Już wtedy był rozwinięty kult maryjny – dodaje. Bp Adrian podkreśla, że biskupi lubuscy, przenosząc stolicę biskupstwa z Lubusza do Górzycy, zdecydowali się na translokację figury o ukształtowanym już statusie kultycznym. Kult maryjny na tych terenach mógł istnieć już pod koniec XI wieku. – Patronką diecezji lubuskiej była Matka Boża z Górzycy nazywana Odrzańską. W herbie dawnego biskupstwa symbolizuje Ją sześcioramienna gwiazda – mówi biskup pomocniczy.

Wysoki poziom organizacji

– Już w XIII wieku diecezja lubuska miała ukształtowaną sieć parafialną. W XIV i XV wieku powstawały już tylko nieliczne parafie. Było też wiele murowanych kościołów, część z nich istnieje do dzisiaj – mówi bp Adrian Put. – Taki poziom organizacyjny, jaki diecezja lubuska osiągnęła w wieku XIII, diecezja krakowska osiągnęła w wieku XVIII. Warto pamiętać o tym, że na początku XVIII wieku na całym Podhalu istniała tylko jedna parafia w Ludźmierzu – dodaje. – Choć diecezja lubuska przestała istnieć w XVI wieku, a linia biskupów lubuskich została przerwana, to jednak jej dziedzictwo pozostało aktualne do dziś – kończy bp Adrian.