Zacznę od dwóch anegdot, które doskonale ilustrują tezę, że udane małżeństwo to kwestia nie przypadku, lecz świadomej systematycznej pracy. Pierwsza ma charakter kulinarny.

Rozmawiają dwaj mężowie z długim stażem małżeńskim.

– A ty? Nigdy nie zdradziłeś?

– Ani razu przez wszystkie lata małżeństwa.

– Ja bym się zanudził na śmierć. To tak, jakbyś jadł codziennie to samo ciasto. Można dostać mdłości. Moje „ciasto” już dawno mi się znudziło...

– No to się mylisz, jest zupełnie odwrotnie. Mdłości dostajesz dlatego, że się przejadasz i mieszasz różne gatunki „ciasta”. Uwierz, gwarancją najlepszego smaku jest swojski, domowy wypiek, a nie masowe, taśmowe „podróbki”. A poza tym pamiętaj: smak ciasta najbardziej zależy od tego, kto je urabia. Widocznie kiepski z ciebie piekarz...

Druga anegdota ujmuje tę samą kwestię z perspektywy poradni małżeńskiej. Przychodząca do niej po pomoc kobieta opowiada ze wzburzeniem dyżurującej pani psycholog:

– Proszę pani, ja już chyba nie wytrzymam z tym moim mężem! Ciągle tylko praca, koledzy, piwko, sport, internet; tylko swoje męskie sprawy... W ogóle nie interesuje się mną, dziećmi ani domem – chociaż tyle, że swoją pensję oddaje w całości. A kiedy mu zwracam uwagę, to się złości i wychodzi, trzaskając drzwiami. No po prostu diabeł nie mąż!

– Jak długo są państwo małżeństwem? – pyta psycholog.

– 12 lat.

– I zawsze taki był? Jak to wyglądało na początku?

– No nie, na początku był jak anioł. Zgadywał wszystkie moje życzenia, zanim je wypowiedziałam! Był taki czuły, romantyczny, opiekuńczy...

– W takim razie gratuluję pani!

– Nie rozumiem… czego?

– W ciągu 12 lat zrobić z anioła diabła – ooo, do tego trzeba wybitnych zdolności...

Tu nic nie ma „raz na zawsze”

Jedno z największych nieporozumień dotyczących małżeństwa to przekonanie, że wszystko ułoży się „samo”. Nic z tego. Dzień ślubu nie jest chwilą, kiedy można głęboko odetchnąć: „uff – mam go!”; „no wreszcie – zdobyłem ją!”. Nic bardziej mylnego. Owszem, jakiś etap został zamknięty i przez chwilę można poczuć coś w rodzaju spełnienia, zwłaszcza gdy przygotowanie do małżeństwa było solidne. Nie zmienia to jednak faktu, że najważniejsze dopiero przed małżonkami, a okazji, by się wywrócić, upaść, poślizgnąć się, runąć, ewentualnie przywyknąć, znudzić się, przyzwyczaić, obrosnąć w rutynę i przewidywalność – będzie aż nadto.

Co zatem zrobić, aby małżeńska rzeczywistość w miarę upływu lat nie szarzała, a wręcz przeciwnie – nabierała coraz piękniejszych barw? Jak poradzić sobie z monotonią codziennych obowiązków, trosk? Jak zaakceptować wady drugiej połówki, które w warunkach „24/7/365” nieuchronnie ujawnią się w całej swojej wątpliwej krasie? Jak zapanować nad własnymi humorami, nieuporządkowanym wnętrzem, popędliwością, kłopotliwymi dla otoczenia nawykami, skłonnością do zła?

Niemodne rozwiązanie: asceza

Przysłowia to mądrość narodów, a dwa z nich mówią, że bez pracy nie ma kołaczy i że każdy jest kowalem swego losu. Jak ulał pasuje to do dobrego małżeństwa. Odpowiedź jest zatem krótka: trzeba ogromnej, systematycznej, świadomej pracy nad sobą; stanięcia w prawdzie przed Panem Bogiem (podczas codziennej modlitwy, a nie „klepanego” pacierza!) i przed samym sobą; nazwania po imieniu swoich mocnych stron i słabości; oparcia się na łasce Bożej (trwanie w łasce uświęcającej, czyli regularna spowiedź, jak najczęstsze przyjmowanie Komunii św.), a także „zakasania rękawów” i wzięcia się do pracy nad tym wszystkim, co jest we mnie nieuporządkowane i może zagrażać naszej jedności małżeńskiej. Potrzeba zatem – nie bójmy się tego jakże niemodnego dziś słowa – ascezy. O zgrozo!

To nie dla mnie?

Dlaczego: „o zgrozo!”? Bo wielu asceza źle się kojarzy. W jej rozumieniu zatrzymali się na praktykach rodem z minionych wieków: na noszeniu włosiennicy, samobiczowaniu się, odmawianiu sobie jedzenia, rezygnacji z życia seksualnego, wyrzekaniu się posiadania dóbr materialnych. Widzą w niej „sztukę dla sztuki”, bezsensowne robienie sobie „na złość”, pozbawianie się przyjemności, uroków życia, a w najlepszym przypadku – coś odpowiedniego dla zakonnika lub zakonnicy, ale nie dla ludzi świeckich.

Częściowo mają rację: skupianie się w praktykach ascetycznych na umartwianiu ciała bez powiązania ich z przemianą duchową ma niewiele wspólnego z prawdziwą ascezą. Jeśli jednak pojmiemy ją jako umartwianie się i wyrzekanie dobrych rzeczy w celu osiągnięcia jeszcze większego dobra duchowego, to wówczas nabiera ona zupełnie nowego znaczenia – staje się szansą rozwoju. Również dla małżonków.

Najcięższy zakon

Pewien narzeczony krótko przed ślubem otrzymał od przyszłego teścia taką radę: „tylko pamiętaj, że małżeństwo to najcięższy zakon”. Padła ona w kontekście żartobliwych damsko-męskich przekomarzań i nie wynikała bynajmniej z własnych złych doświadczeń; mimo to zapadła głęboko w serce owego młodego mężczyzny. Wówczas za bardzo jej nie rozumiał. Po latach przyznał, że „coś” w niej jest.

Odkrył np., że małżeństwo, aby było owocne, należałoby przeżywać po jezuicku: Ad maiorem Dei gloriam, czyli „na większą chwałę Bożą”; nie we dwoje, lecz we troje – jako sakrament, w którym Tym Trzecim, gwarantem jego rozwoju, jest sam Bóg. To On daje siły żonie i mężowi, by trwali we wzajemnej miłości. Można też iść tropem zawołania przyświecającego siostrom urszulankom: Soli Deo gloria („samemu Bogu chwała”); ci bowiem, którzy postawili Boga na pierwszym miejscu w swoim życiu małżeńskim, mówią, że wszystko inne (relacja ze współmałżonkiem, wychowanie dzieci, praca zawodowa, a nawet relacje z teściami) „wskoczyło” na swoje miejsce i przestało ze sobą kolidować. Warto przyswoić sobie wezwanie benedyktynów: Ora et labora („módl się i pracuj”). Przestrzeganie go gwarantuje równowagę między życiem duchowym i troską o materialne utrzymanie rodziny (leczy np. z pokusy niepohamowanego „dorabiania się”), a jednocześnie stanowi znakomitą podpowiedź, jaki kierunek obrać w wychowywaniu dzieci. Franciszkańskie hasło Pax et bonum („pokój i dobro”) to natomiast wspaniały program, według którego można ułożyć codzienne życie małżeńskie i rodzinne – powinno się ono opierać na wzajemnej służbie, poświęceniu, łagodności obyczajów, powściąganiu się od wszelkiej gwałtowności. No i jeszcze zawołanie kamedulskie: Memento mori („pamiętaj o śmierci”). Dla tych, których horyzont kończy się na złożeniu ciała do grobu – ponura groźba, wzmagająca poczucie bezsensowności życia; dla wierzących w Chrystusa natomiast – zachęta, by trwali przy Tym, który zmartwychwstał, bo to otwiera perspektywy (i to oszałamiające!) na wieczność i tym samym nadaje zupełnie inny sens małżeńskim trudom i krzyżom.

Ktoś powie, że powyższa kompilacja niektórych zakonnych reguł bardziej przypomina zabawę niż poważną analizę duchowości małżeńskiej. Ja jednak, po 30 latach małżeństwa, nie potrafię się oprzeć przekonaniu, że – wbrew pozorom – życie zakonne i życie w małżeństwie mają wiele wspólnego; przede wszystkim obie drogi stawiają chrześcijaninowi wysokie wymagania. W którym przypadku większe? Nie mnie sądzić – nigdy nie byłem zakonnikiem.

***

PS Praktyki ascetyczne nie muszą być skomplikowane. Jedno z najbardziej owocnych ćwiczeń w ramach małżeńskiej ascezy to... ugryźć się w język w trakcie sprzeczki.