Teoria spiskowa z definicji zakłada, że istnieje inne od oficjalnego wyjaśnienie zdarzeń. Zwykle takie teorie pojawiają się w momentach, gdy mamy do czynienia z przełomami i nie da się jednoznacznie wskazać źródła fenomenu. Przypominam ten termin nieprzypadkowo, bowiem nie da się ukryć, że ujawnienie taśm z podsłuchów zamontowanych w restauracji „Sowa i Przyjaciele” stało się jedną z najważniejszych przyczyn upadku rządów koalicji PO-PSL. Do dziś nie wiemy precyzyjnie, kto i na czyje zlecenie przeprowadził tę akcję. Mnożą się zatem rozmaite, mniej lub bardziej spiskowe wyjaśnienia tej sprawy. I tu pojawia się najbardziej zaskakujące zdarzenie – najbardziej spiskową teorię wyjaśniającą źródła tej afery lansuje Adam Michnik i otaczające go środowisko. Ciekawy jest fakt, że ci, którzy dotychczas wyśmiewali „spiskowe myślenie i spiskowe teorie”, teraz właśnie najmocniej lansują je w kontekście kompromitujących poprzednią koalicję rządową nagrań ze spotkań w restauracji.

Dotychczas wiemy jedynie, że bezpośrednimi wykonawcami podsłuchowej akcji byli kelnerzy z restauracji „Sowa i Przyjaciele”. Związek z nimi stał się podstawą do postawienia zarzutów biznesmenowi Markowi F. Kto jednak zlecił tę akcję, kto ją sfinansował i przygotował? Jak to się stało, że inicjatorzy tej operacji skutecznie ominęli kontrwywiadowczą ochronę, którą posiadają wysocy urzędnicy państwowi zarówno ze strony Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, jak i Biura Ochrony Rządu? Politycy zbliżeni do dzisiejszej opozycji (PO, .Nowoczesna, PSL, KOD) lansują tezę – najdobitniej wypowiedzianą ustami Romana Giertycha – że za podsłuchami stoją rosyjskie służby specjalne. Taką teorię głosi także autor nieskładnego – acz ostatnio mocno nagłaśnianego przez media niemieckie i „GW” – paszkwilu skierowanego przeciwko ministrowi Antoniemu Macierewiczowi. Dziennikarz powiązany z tygodnikiem „Polityka” i z „Gazetą Wyborczą” wprost stara się udowodnić takie właśnie podłoże afery podsłuchowej. Mamy więc pierwsze – padające z ust tych, którzy zazwyczaj brzydzą się „teorią spiskową” – ze wszech miar spiskowe wyjaśnienie tych zdarzeń. Zwolennicy „rosyjskiego spisku” twierdzą, że nagrania sterowane były przez wywiad Władimira Putina, który chciał nimi zdestabilizować sytuację polityczną w Polsce.

Zastanówmy się nad realnością tej hipotezy. Kiedy nie ma oczywistego wyjaśnienia jakiegoś zdarzenia, wówczas powinniśmy postawić sobie podstawowe pytanie: Kto na tym skorzystał? Jeśli za aferą rzeczywiście stały służby rosyjskie, to celem takich działań powinna być zmiana rządu w Polsce na taki, który będzie bardziej uległy wobec Kremla. Czy tak się stało? Rządowi Beaty Szydło zarzucić można wiele, nikt jednak przy zdrowych zmysłach nie stwierdzi, że jest on bardziej uległy wobec interesów Rosji niż rządy Donalda Tuska i Ewy Kopacz.

Co zatem zyskiwaliby Rosjanie na przeprowadzeniu takiej prowokacji w Polsce? Najkorzystniejszy dla siebie kontrakt gazowy mieli już wynegocjowany i podpisany przez wicepremiera Waldemara Pawlaka. Pierwsza nitka gazociągu Nord Stream funkcjonowała. Co zatem zyskali? Przecież „afera podsłuchowa” spowodowała, że władzę objął rząd nastawiony na bliską współpracę ze Stanami Zjednoczonymi. Do Polski w konsekwencji przyjechali pierwsi amerykańscy żołnierze, a prezydent USA wygłosił w Warszawie najbardziej antyrosyjskie przemówienie od czasów prezydenta Ronalda Reagana. Czy zatem Rosjanie działali wbrew sobie, przygotowując akcję, której skutki obróciły się przeciwko nim?

Inna popularna teoria głosi, że za akcją w restauracji „Sowa i Przyjaciele” stali politycy Prawa i Sprawiedliwości, bowiem właśnie to ugrupowanie najbardziej zyskało na skandalu, który pogrążył elitę poprzedniej władzy. Zastanówmy się jednak, czy politycy PiS dysponowali wówczas zapleczem i ekipą, które okazałyby się mocniejsze od państwowych służb specjalnych, które chroniły przedstawicieli ówczesnej władzy? Znając niedawne realia, wiemy przecież, że służby kontrolowane były wtedy przez ludzi z otoczenia Donalda Tuska (Paweł Graś) i prezydenta Bronisława Komorowskiego. Trudno zatem uznać za prawdopodobną tezę, że tajne ekipy złowrogiego Mariusza Kamińskiego tak udanie wywiodły w pole wszystkie służby specjalne ówczesnego państwa polskiego. Gdyby jednak to ekipa powiązana z PiS stała za podsłuchami, to znacznie sprawniej wykorzystałaby je w kampanii wyborczej, tymczasem środowisko Jarosława Kaczyńskiego było równie zaskoczone niespodziewanym wyciekiem nagrań jak PO i PSL.

Istnieje jeszcze inna hipoteza, mówiąca o tym, że przygotowanie tej „afery” było zemstą dużego biznesu na rządzącej wtedy ekipie władzy za niewykonanie jakichś zakulisowych zobowiązań. Teza ta wydaje się nieco bardziej prawdopodobna niż poprzednie, oligarchowie polskiego biznesu mają bowiem i środki, i fachowych doradców (z dawnych służb), którzy byliby w stanie przygotować taką operację. Pozostaje jednak pytanie: Czyje interesy zostały tak jaskrawo niezaspokojone, aby w rewanżu przygotowana została akcja metodycznych podsłuchów?

Jest jeszcze najbardziej prozaiczne wyjaśnienie: okazja czyni złodzieja. Kelnerzy, widząc, co się dzieje w ich restauracji, sami wpadli na pomysł sporządzenia nagrań i odpowiedniego ich wykorzystania. Być może wcześniej nagrania były przedmiotem szantażowania wysoko postawionych osób – tego na razie nie wiemy. Nawet jednak gdybyśmy mieli do czynienia ze spontaniczną akcją przestępczą, to dalej nie wyjaśnia pytania, dlaczego nasze służby specjalne okazały się w tej sprawie głuche i niewidome.

Dobrze – zapytają Państwo – to kto przygotował „akcję podsłuchową” i zyskał na jej owocach? I tu Państwa rozczaruję, bowiem opieram się jedynie na ogólnodostępnej wiedzy i na jej podstawie przeprowadzam krytyczną analizę motywów i zdarzeń. Jednak jestem przekonany, że najmniej prawdopodobna jest wersja o udziale w tej akcji rosyjskich służb specjalnych. Nie od dziś bowiem wiemy, że co jak co, ale służby specjalne to Rosjanie mają profesjonalne i wybitne. Trudno zatem założyć, że nie byłyby w stanie przewidzieć konsekwencji własnej operacji i nad nimi zapanować.