Biblioteka Pedagogiczna w Chełmie, Centrum Ucrainicum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Katedra Stosunków Międzynarodowych Instytutu Neofilologii PWSZ w Chełmie, Wójt i Rada Gminy Sawin, Zespół Szkół w Sawinie oraz Polski Związek Katolicko-Społeczny Chełmszczyzna wspólnie uczcili 150. rocznicę wybuchu powstania styczniowego. Obchody upamiętniające wydarzenia 1863 r. odbyły się 22 stycznia w Chełmie i Sawinie.

Patronat honorowy objęli prof. Józef Zając - rektor PWSZ w Chełmie oraz Konsul Generalny Ukrainy w Lublinie Ambasador Nadzwyczajny Iwan Hrycak.

W Chełmie i Sawinie

W Bibliotece Pedagogicznej w Chełmie odbyło się sympozjum pt. „Chełmszczyzna w powstaniu styczniowym”. Jednocześnie dokonano otwarcia wystawy pt. „Niechaj Polska zna, jakich synów ma - 150. rocznica powstania styczniowego”. Materiały prezentują przebieg i skutki powstania, sylwetki przywódców oraz jego weteranów w początkowym okresie dwudziestolecia międzywojennego ubiegłego wieku. Wystawa jest bogato zobrazowana reprodukcjami wielu dokumentów i materiałów ikonograficznych w postaci zdjęć i pocztówek patriotycznych.

Dwie godziny po rozpoczęciu sympozjum jego uczestnicy dotarli do Sawina, gdzie pierwsze kroki skierowali do kościoła parafialnego na krótką modlitwę w intencji powstańców i wolnej ojczyzny. Następnie przybyłe delegacje złożyły wieńce pod pomnikiem powstania styczniowego. Na ponadtrzymetrowej bryle, odsłoniętej w 2004 r., napis: „Powstańcom styczniowym, bohaterom bitew pod: Bukowa Mała 22 stycznia 1863 r., Sawin 22 stycznia 1863 r., Malinówka 21 listopada 1863 r., Bukowa Mała 31 grudnia 1863 r. Społeczeństwo Ziemi Chełmskiej”. Przed pomnikiem głos zabrał prof. Eugeniusz Wilkowski, który mówił o znaczeniu pamięci minionych wydarzeń i potrzebie budzenia patriotyzmu wśród młodzieży. Po oddaniu czci poległym, uczestnicy obchodów udali się do Zespołu Szkół w Sawinie, gdzie odbyły się dalsze uroczystości. Gości w murach szkoły powitali: Hubert Wiciński, który od wielu lat stara się wśród sawińskiej młodzieży wzbudzić zainteresowanie historią swojej małej ojczyzny oraz dyrektor Grzegorz Świca.

Wśród uczestników sawińskiego sympozjum byli m.in.: Witalij Biłyj - wicekonsul Generalnego Konsulatu Ukrainy w Lublinie, Andrzej Skóra - sekretarz gminy Sawin, ks. Edward Sereda, ks. Andrzej Doliński - proboszcz z Sawina, ks. Tomasz Makara. Swą obecnością sawińską szkołę zaszczycili także: A. Łolik - radny powiatu chełmskiego, Z. Kałużny - prezes Koła Związku Kombatantów RP i Byłych Więźniów Politycznych, S. Krzak - wiceprezes lubelskiego Oddziału Związku Weteranów i Rezerwistów WP, E. Łubkowski - pasjonat militariów, który na sesję przyniósł znalezione przez siebie w lesie w okolicach Malinówki kule pochodzące z bitwy w 1863 r. W sympozjum uczestniczyli również: S. Błaszczuk - historyk i autor publikacji o Sawinie, S. Sakowski reprezentujący Regionalne Towarzystwo Gminy Sawin. Oprócz uczniów i nauczycieli Zespołu Szkół w Sawinie w uroczystej sesji wzięli udział także pracownicy i uczestnicy Świetlicy Socjoterapeutycznej w Sawinie. Wśród prelegentów znaleźli się: prof. Eugeniusz Wilkowski, który wskazał na kilka kwestii związanych z powstańczymi działaniami w powiecie chełmskim; Hubert Wiciński, który przekazał refleksje związane z udziałem gminy Sawin w powstaniu styczniowym; prof. Włodzimierz Osadczy z KUL, który zaznaczył ideę federacji narodów w powstaniu styczniowym i Andrzej Wawryniuk (PWSZ), który wskazał na postawę patriotyczną młodzieży polskiej w powstaniu styczniowym.

Preludium do części naukowej sawińskiego spotkania stanowił występ dzieci i młodzieży z Zespołu Szkół w Sawinie zatytułowany „Ojczyzno ma”, a przygotowany pod czujnym okiem nauczycieli: Jolanty Greguły, Beaty Siarnik i Barbary Sokół-Dobrzańskiej.

Garść historii

Powstanie styczniowe to zbrojne wystąpienie przeciwko Rosji, a zarazem największe polskie powstanie narodowe. Za jego początek przyjmuje się datę 22 stycznia 1863 r., wtedy bowiem Tymczasowy Rząd Narodowy wydał manifest, w którym wzywał Polaków do walki z caratem. Symbolem powstańców było godło symbolizujące Orła, Pogoń i Archanioła, czyli herby Polski, Litwy i Ukrainy. Przyczyną powstania był nasilający się rosyjski ucisk narodowy na Polaków. Choć planowane na późniejszy okres, zostało przyspieszone przez samego wroga, który zarządził pobór do wojska rosyjskiego ludności polskiej. Tymczasowy Rząd Narodowy wezwał do walki z zaborcami, jednocześnie gwarantując pewne dobra, m.in. zniesienie różnic stanowych. Powstanie styczniowe objęło zasięgiem Królestwo Polskie, a także Litwę, Białoruś oraz część Ukrainy. Bardzo istotne były działania powstańcze na ziemi chełmskiej, gdzie rozegrało się ponad 20 bitew.

Wobec zbliżającego się powstania, mieszkańcy ziemi chełmskiej nie pozostali obojętni. Dzierżawca Łowczy, Kazimierz Bogdanowicz z Nadrybia, własnym sumptem wyposażył i uzbroił powstańców; polecił także przekuwać w podziemnej kuźni dworu kosy „na sztorc”. Aktywna postawa mieszkańców regionu spowodowała represje carskie. W głośnej wówczas „sprawie chełmskiej” wśród 23 zatrzymanych osób byli także mieszkańcy miasta Sawin: proboszcz ks. Franciszek Wiśniewski, Konstanty Łaba i Józef Truss. Po upadku powstania wśród uwięzionych, znaleźli się m.in.: burmistrz Jakub Świątkowski i ks. Leonard Puczkowski.

W noc wybuchu powstania z 22/23 stycznia 1863 r. doszło do zwycięskiej potyczki pod wsią Bukowa Mała. Nie była to jedyna bitwa tego powstania na ziemi sawińskiej. 21 listopada 1863 r. stoczono bitwę pod Malinówką, która okazała się jednym z największych starć w obecnym powiecie chełmskim. Historycy szacują, że straciło tam życie ok. 100 polskich żołnierzy. Jednak nie są znane ani ich nazwiska, ani miejsca pochówku. W księgach parafialnych, dotyczących zmarłych z tego czasu, znajduje się jedynie lakoniczna wzmianka o pochówku poległych powstańców bez podania nazwisk, liczby i miejsca masowej mogiły.

Ślady wydarzeń sprzed 150 lat można spotkać na terenie gminy Sawin. H. Wiciński w trakcie wystąpienia wskazał na niektóre z nich: głaz narzutowy zwany „kamieniem powstańców” znajdujący się w przestrzeni leśnej między Sawinem a Malinówką, czy krzyż przy szosie powiatowej Sawin - Urszulin w pobliżu miejscowości Bachus. Na cmentarzu parafialnym w Sawinie znajduje się symboliczna mogiła w postaci drewnianego krzyża z Chrystusem bez rąk. Na placu kościelnym w Sawinie wzniesiony jest pomnik z piaskowca, poświęcony powstańcom. Z kolei w sawińskim lesie przy ul. Klitne znajduje się prawdopodobnie zbiorowa mogiła poległych powstańców z oddziału Karola Krysińskiego.

Treści, które poruszono na sesji naukowej w sawińskiej szkole, miały ocalić od zapomnienia; sprawić, by młodzi wiedzieli kim są, jaka jest historia ich lokalnej ojczyzny. Być może takie spotkanie spowoduje, że wśród młodzieży pojawi się kolejny pasjonat historii, który będzie dbał o to, by przyszłe pokolenia również pamiętały.